De randen van de rechtsstaat

Het zal niemand ontgaan zijn dat in Polen de onafhankelijke rechtspraak al langere tijd onder druk staat. In juli dit jaar stapte Polen uit de Istanbul-Conventie en de uitvoering van abortus wordt moeilijker gemaakt. Het fenomeen van LGBTI+-vrije zones is gestart in Polen en overgenomen door Hongarije.[1] De Europese begroting werd afgeschoten omdat beschikbaar geld afhankelijk werd gesteld van de ‘rule of law’, oftewel het beschermen van de rechtsstaat. Het fonds faalde omdat, jawel, Hongarije en Polen het voorstel afschoten.[1]

Het lijkt vanaf (veilige) afstand in Nederland alsof een aantal lidstaten steeds verder wegglijden van waarden die fundamenteel zijn in Europa. En de EU, staat erbij en kijkt ernaar? Nee, voor de verandering doet Europa wel wat, mede door de inzet van Europese en nationale parlementariërs die strijden voor de bescherming van grondrechten. De Nederlandse rechterlijke macht heeft ook al gereageerd: in september dit jaar is besloten geen verdachten meer uit te leveren aan Polen.[2]

Dit zijn goede stappen, maar ze wat mij betreft nog te abstract. En belangrijker nog, het zijn beleidsmatige stappen waarbij we alle pijlen op landen richten en doen alsof zij het enige probleem zijn. Daarmee wordt het echte gevaar onderschat. Het echte gevaar zit erin dat een bijna onzichtbare conservatieve wind door Europa waait. Vanuit Nederland en andere Europese landen wordt dit conservatieve gedachtegoed ondersteund, soms zichtbaar maar nog vaker onzichtbaar. De SGP die de Nashvilleverklaring ondertekent.[3] Wilders die namens de PVV het blokkeren van de Europese begroting bejubelt, en daarmee de praktijken van Hongarije en Polen legitimeert. De VVD die in het verkiezingsprogramma heeft opgenomen dat zij in Nederland minder invloed wil van internationale rechtspraak en internationale verdragen en zo de invloed van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) inperkt.[4] 

Het is een gevaarlijke gedachte dat de randen van de rechtsstaat alleen worden opgezocht aan de oostelijke grenzen van Europa. Het risico bestaat dat we in Nederland dan denken ‘ver weg, niet mijn probleem’. Dat is gevaarlijk omdat ideeën besmettelijk zijn en nogal eens de neiging hebben om razendsnel grensoverschrijdend te zijn. Maar vooral gevaarlijk omdat we met die gedachte de fictie creëren dat sommige landen simpelweg nog niet klaar zijn voor de rechtsstaat of de bescherming van (bepaalde) grondrechten. We kunnen eindeloos filosoferen over het recht van soevereine landen om zelf te kiezen welke grondrechten zij beschermen, de culturele verschillen die bestaan tussen voormalig satellietstaten van de Sovjet-Unie en de rest van Europa. In dat soort argumenten zit vast een kern van waarheid. Het is goed om elkaar te willen begrijpen en daarin is kennis van cultuur en geschiedenis essentieel. Maar begrijpen is iets anders dan accepteren.

Met de gedachte dat deze conservatieve wind puur een Oostblokprobleem is, dragen we bij aan de crisis. Het is van hetzelfde kaliber wij-zij denken dat Dijsselbloem en Hoekstra tentoonstelden jegens Zuid-Europa.[5] Door te benadrukken hoe anders landen als Polen en Hongarije zijn miskennen we alle Poolse en Hongaarse Europeanen die het gedachtegoed van hun regeringen niet steunen. Tijdens de afgelopen verkiezingen in Polen stemden de Polen die in Nederland wonen grotendeels progressief.[6] Duizenden mensen demonstreerden tegen het inperken van het recht op abortus van vrouwen in Polen.[7] Sancties op landen als geheel en discussies over een mogelijk gedwongen exit van landen uit de EU zijn niet de oplossing. Daarmee raken we alle inwoners, terwijl juist de welwillende mensen in die landen onze steun goed kunnen gebruiken.

Wat kunnen we dan wel doen? Een aantal dingen. Op beleidsniveau moeten lidstaten en de Europese Unie als geheel meer toe naar maatwerk. Raak die mensen die proportioneel het meest profiteren van Europees geld. Op dit moment gaan de meeste Europese subsidies via nationale overheden en individuele politici profiteren daarvan. Daarom moet het mogelijk worden om Europese subsidies rechtstreeks aan ngo’s en andere belangenbehartigers te geven, zonder dat daar een overheid tussenkomt. Ook moeten subsidies aan (politieke) partijen die de conservatieve wind steunen worden stopgezet, zowel buiten als binnen Nederland.[8]

We kunnen als Nederlanders onze veilige afstand meer gebruiken om fundamentele rechten te beschermen. Laten we er bijvoorbeeld voor zorgen dat in Nederland vrouwen van buiten Nederland hier (vrijwel) kosteloos terecht kunnen voor een gynaecologisch consult, als tegengewicht voor de inperking van het recht op abortus in andere landen. Sociale media en gesprekken met mensen kunnen gebruikt worden om inzicht te bieden in hoe de lijntjes lopen. Fidesz, de partij van Orbán, kan onder andere macht uitoefenen omdat zij samenwerkt met het CDA in het Europees Parlement. Prawo i Sprawiedliwość (de PiS) overleeft mede door steun van de PVV.[9] Roep je gemeente op om te stoppen met samenwerkingsverbanden met gemeenten of steden met LGBTI+-vrije zones en om meer fondsen en energie te steken in gemeenten die grondrechten wel beschermen.[10] Zoals vuur alleen kan overleven als het zuurstof krijgt, zo kunnen deze conservatieve ideeën alleen blijven bestaan als wij ze steunen. De enige manier om de rafelende randen van de rechtsstaat te repareren is door massaal te laten zien dat wij dit niet steunen. Zo ontnemen we zuurstof van die ideeën die de rechtsstaat doen wankelen.

Meer weten hoe Volt als Pan-Europese partij de randen van de rechtsstaat beschermt, in Nederland en alle andere Europese landen? Ga dan naar https://voltnederland.org/ en lees ons verkiezingsprogramma.

Contact: [email protected]   

[1] https://nos.nl/artikel/2356827-polen-en-hongarije-vetoen-eu-begroting-en-dus-ook-coronafonds.html. 

[2] https://www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/Organisatie/Rechtbanken/Rechtbank-Amsterdam/Nieuws/Paginas/IRK-legt-alle-overleveringen-naar-Polen-voorlopig-stil.aspx. 

[3] https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/sgp-voorman-kees-van-der-staaij-blijft-ondanks-kritiek-achter-nashville-verklaring-staan~b1e35fbe/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F. 

[4] https://www.vvd.nl/content/uploads/2020/11/Verkiezingsprogramma-concept-VVD-2021-2025.pdf, p. 95.

[5] https://www.ad.nl/politiek/hoekstra-maakt-zich-in-zuid-europa-nog-ongeliefder-dan-zijn-voorganger-dijsselbloem~a43e17ba/. 

[6] https://nos.nl/artikel/2340599-polen-in-nederland-stemden-pro-europees-belangrijk-dat-polen-tolerant-is.html.  

[7] https://www.theguardian.com/world/2020/oct/30/pro-choice-supporters-hold-biggest-ever-protest-against-polish-government. 

[8] https://www.nrc.nl/nieuws/2017/05/24/financieel-wanbeleid-bij-eu-club-pvv-en-front-national-10053121-a1560226. 

[9] Een aantal sites waar zo’n overzicht is terug te vinden: https://www.europa-nu.nl/id/vh8hd4vf30v4/fracties_in_het_europees_parlement#p4. Zie ook: https://www.europarl.europa.eu/meps/nl/home en https://www.europarl.europa.eu/election-results-2019/nl. 

[10] https://nos.nl/artikel/2340698-nieuwegein-ontvriendt-poolse-partnerstad-homovrije-zones-zijn-not-done.html.