Een sterk democratisch Nederland

We hebben nieuwe ideeën voor een sterke Nederlandse democratie. We zorgen voor een deskundige en transparante overheid en een rechtspraak die onafhankelijk en toegankelijk is. Het is tijd voor nieuwe politiek die de stem van inwoners serieus neemt, hen beter vertegenwoordigt en die kiest voor de lange termijn. We maken ons kiesstelsel makkelijker en eerlijker. Politieke partijen moeten democratisch zijn ingericht en kiezers krijgen meer invloed met een sterkere voorkeurstem. Zo bouwen we aan een sterke democratie waarin iedere stem telt.

Nieuwe politiek

• We breiden de Tweede Kamer uit van 150 naar 250 zetels. Onze Tweede Kamer is namelijk te klein, zeker in vergelijking met andere Europese landen. Een grotere Tweede Kamer is nodig om de wetgevende en controlerende taak van de Tweede Kamer te versterken, en vooral om de taak van volksvertegenwoordiging beter te vervullen. 

• We richten het allereerste, nationale, permanente burgerberaad ter wereld op. Dit instituut is verantwoordelijk voor het organiseren van burgerberaden in Nederland. Een groep ingelote inwoners kan dan - al dan niet in samenspraak met de politiek - burgerberaden agenderen over onderwerpen die hen na aan het hart liggen, zoals zorg, het klimaat of pensioenen. De aanbevelingen uit individuele burgerberaden worden door de politiek serieus meegenomen in de besluitvorming. Het permanente burgerberaad ziet daarop toe. 

• Volt is tegen een bindend correctief referendum, waarmee nieuwe wetten achteraf kunnen worden teruggedraaid. Wij vinden dat je zorgvuldig ingevoerde wetgeving niet kunt vervangen door een ja/nee-vraag. Dit vergroot de verdeeldheid en het ontslaat volksvertegenwoordigers van hun verantwoordelijkheid om samen tot goede wetten te komen. Volt vindt het belangrijk dat inwoners al vroeg in het wetgevingsproces kunnen meepraten met de overheid en zo hun inbreng en steun kunnen geven aan nieuwe wetten.

• Goede inhoudelijke ondersteuning is het fundament van een goed functionerende volksvertegenwoordiging. Volt wil dit fundament versterken door op elk bestuursniveau een minimumnorm voor ondersteuning van fracties vast te stellen, ten minste gelijk aan het Europese gemiddelde. Zo kunnen volksvertegenwoordigers – lokaal én nationaal – hun controlerende en wetgevende taken goed uitvoeren.

• We willen het functioneren van de Tweede Kamer verbeteren, zonder daarbij de toegang voor nieuwe partijen te beperken. Daarom pleiten we voor de invoering van parlementaire groepen, naar voorbeeld van het Europees Parlement: samenwerkingsverbanden van fracties die samen ten minste vijf zetels vertegenwoordigen. Deze groepen krijgen extra spreektijd, meer invloed in commissies en aanvullende ondersteuning. Zo bevorderen we samenwerking over partijgrenzen heen, terwijl we onze politieke diversiteit behouden.

• Wij pleiten voor het invoeren van een parlementaire wetsverkenning. Hiermee krijgt de Tweede Kamer bij het ontwikkelen van nieuwe wetgeving al vroeg de gelegenheid om de beoogde wetgeving op hoofdlijnen te (laten) onderzoeken en adviezen van uitvoeringsorganisaties en de samenleving te verzamelen. Informatie die zo verkregen is, kan dan meegenomen worden bij de behandeling in de Kamer.

• We gaan minder debatteren over de politieke ‘waan van de dag’ (de Haagse realiteit) en meer over de grote uitdagingen die voor ons liggen. Volt wil vaker visiedebatten houden over waar we op de lange termijn naartoe moeten. Zo voorkomen we een nieuwe stikstof- of woningcrisis. 

• Er komt een verbod op dubbelfuncties in de politiek. Op dit moment is het mogelijk om tegelijkertijd gemeenteraadslid, Provinciale Statenlid én Tweede Kamerlid te zijn. Volt vindt dat dit verboden moet worden. Functies stapelen zorgt ervoor dat je de functies in de verschillende volksvertegenwoordigende organen niet goed kunt uitoefenen. 

• Volt pleit ervoor dat er tijdens de volgende regeerperiode een breed en goed onderbouwd onderzoek komt naar een nieuw regeringsmodel. Dit model moet strategisch machtsspel verminderen, samenwerking versterken, politieke versnippering bestuurbaar maken, verantwoordelijkheid eerlijk verdelen en burgers actief betrekken als de politiek vastloopt. Mogelijke onderdelen van het model zijn:

  • het vormen van parlementaire groepen na de verkiezingen;

  • het automatisch verdelen van regeringsverantwoordelijkheid op basis van zetelaantallen van groepen, waarbij de grootste groep de premier levert;

  • het loslaten van coalitievorming;

  • het aanpassen van artikel 64 van de Grondwet, zodat vervroegde verkiezingen niet meer mogelijk zijn;

  • het organiseren van een publiek parlementsberaad direct na de verkiezingen;

  • het maken van beleid op basis van wisselende meerderheden per onderwerp;

  • de mogelijkheid voor bewindspersonen om een burgerberaad aan te vragen bij gevoelige of vastgelopen dossiers.

Vernieuwing van het kiesstelsel

• We versterken de Nederlandse democratie door in de Wet Politieke Partijen op te nemen dat politieke partijen intern aan democratische minimumeisen moeten voldoen. Denk bijvoorbeeld aan de mogelijkheid voor mensen om lid te worden van een politieke partij en stemrecht voor die leden. We volgen het voorbeeld van Duitsland, Spanje, Portugal en andere democratieën waar dit vanzelfsprekend is.

• Als uiterste redmiddel moet het volgens Volt mogelijk zijn om politieke partijen te verbieden. Door alleen een partijverbod op te nemen in het wetsvoorstel Wet politieke partijen introduceert het kabinet een politiek kernwapen. Dat zal vanwege zijn alles-of-niets-aard nooit gebruikt worden. Volt wil daarom dat een waarschuwende escalatieladder in deze wet wordt opgenomen.

• Om de invloed van een voorkeursstem te versterken steunt Volt de kiesstelselwijziging 'Met één stem meer keus'. Deze wijziging biedt de mogelijkheid om op een kandidaat of op een partij te stemmen.

• Volt vindt het essentieel dat álle Nederlanders hun stem kunnen uitbrengen, ook als zij in het buitenland wonen en zij nog stemrecht in Nederland hebben. Het huidige systeem - met briefstemmen, volmacht en stemprocedures via ambassades - kent te veel praktische obstakels, wat leidt tot een lage opkomst. Daarom pleit Volt voor een kleinschalige pilot met digitaal stemmen voor een gecontroleerde groep Nederlanders in het buitenland. Deze pilot onderzoekt de technische haalbaarheid, veiligheid en toegankelijkheid van digitaal stemmen. Zo versterken we de inclusiviteit en legitimiteit van onze democratie, met behoud van bestaande stemopties en waarborgen voor stemgeheim en betrouwbaarheid.

Een deskundige overheid

• De kwaliteit en samenhang van beleid staat of valt met een deskundige en goed georganiseerde overheid. Daar ontbreekt het nu aan. Volt wil daarom een onafhankelijke commissaris voor de rijksdienst met het mandaat om cruciale expertise te borgen, topambtenaren te benoemen en rijksbreed organisatiebeleid te voeren. Zo zorgen we ervoor dat de rijksdienst haar publieke taak betrouwbaar, professioneel en in het algemeen belang kan blijven vervullen.

• Volt bestrijdt de hardnekkige verkokering binnen de overheid. De grote uitdagingen van de 21ste eeuw vragen om integrale samenwerking over de grenzen van de departementen heen. Daarom moet het Rijk gaan experimenteren met robuuste, multidisciplinaire eenheden die werken aan grote, strategische opgaven, met langjarige financiering en onder collectieve verantwoordelijkheid van meerdere bewindspersonen.

• Volt wil de positie van de uitvoerende macht versterken. Politici, beleidsmakers en uitvoerders moeten samen zorgen voor goede publieke dienstverlening. Dat vraagt om gelijkwaardige samenwerking, waarbij ieder vanuit de eigen rol bijdraagt aan beleid én uitvoering. De verhoudingen binnen de overheid moeten daarvoor veranderen. Uitvoeringsorganisaties dienen een volwaardige plaats te krijgen aan tafel, zodat hun perspectief het beleid kan verrijken, en de uitvoerbaarheid van meet af aan wordt meegenomen.

  • Volt wil dat uitvoerders kunnen ingrijpen als beleid in strijd is met goed bestuur. Daarom pleiten we voor een ‘noodrem’ die door professionals binnen uitvoeringsorganisaties kan worden ingezet. 

  • Ook pleit Volt voor het openbaar maken van ambtelijke adviezen. Zo wordt zichtbaar wanneer de regering hiervan afwijkt. Dit helpt de Tweede Kamer en de media hun controlerende taak beter uit te voeren.

• Volt stelt voor dat het personeelsbeleid van de overheid meer ruimte biedt voor vakmanschap en veldkennis. Ambtenaren moeten gestimuleerd worden om meer te rouleren tussen werk in beleid, uitvoering én toezicht, zodat zij brede kennis opdoen binnen een beleidsdomein. Ook moet uitvoeringservaring zwaarder mee gaan wegen bij topbenoemingen.

• De overheid leunt te veel op extern advies. Afhankelijkheid van externe inhuur, zoals consultants, ondermijnt de ambtelijke expertise en maakt de overheid kwetsbaar. Volt bepleit dat het principe ‘zelf doen, tenzij’ leidend wordt. Wanneer daarvan wordt afgeweken, moet dat publiekelijk worden verantwoord. Het geld dat we hiermee besparen, zetten we in voor het opbouwen en behouden van interne deskundigheid en expertise.

Een transparante overheid

• We voeren een verplicht lobbyregister in, naar Iers model. Nederland loopt achter op het gebied van transparantie rond belangenvertegenwoordiging. Ondanks herhaalde oproepen vanuit de Kamer en de samenleving weigert de regering al jaren een effectief register in te voeren. Daardoor blijft onduidelijk wie toegang heeft tot de macht. Andere Europese landen gingen ons al voor, en ook Nederland verdient die transparantie. Daarom willen we dat er eindelijk een verplicht en onafhankelijk register komt, waarin lobbyactiviteiten, betrokken partijen, relevante beleidstrajecten en gespreksonderwerpen inzichtelijk worden gemaakt en openbaar doorzoekbaar zijn. Een onafhankelijke toezichthouder moet toezien op naleving van de regels.

• We scherpen het lobbyverbod voor politieke topfuncties verder aan. Mede dankzij Volt is er nu een wet die zorgt voor betere regulering van draaideurpolitiek en duidelijke lobbyregels voor oud-bewindspersonen. Maar we zijn er nog niet. Zo geldt het verbod niet voor topambtenaren, ontbreekt een onafhankelijke controle, en zijn zakelijke contacten tussen oud- en zittende bewindspersonen nog toegestaan. Volt wil het verbod uitbreiden en beter handhaafbaar maken, zodat belangenverstrengeling structureel wordt voorkomen.

• Bewindspersonen worden wettelijk verplicht hun financiële belangen openbaar te maken - inclusief eigendommen, aandelen, leningen en inkomsten uit nevenfuncties. Deze gegevens worden door een onafhankelijke instantie voorafgaand aan de benoeming, en vervolgens jaarlijks, gecontroleerd.

• We verbeteren de publieke agenda’s van bewindspersonen. De huidige agenda’s zijn vaak onvolledig, moeilijk doorzoekbaar en bevatten vage omschrijvingen. Daardoor blijft onduidelijk welke gesprekken plaatsvinden, met wie en over welke wetgeving. Daarom pleiten wij voor gestandaardiseerde, digitaal doorzoekbare en openbaar beschikbare agenda’s, waarin ook beleidsdossiers en gesprekspartners duidelijk zijn opgenomen. De agenda’s moeten beschikbaar zijn in een computerleesbaar format. Daarnaast breiden we deze verplichte openbare agenda’s uit naar topambtenaren en politiek assistenten.

• De regels op het gebied van lobby, transparantie en integriteit moeten op iedere bestuurslaag in heel Nederland zo veel mogelijk gelijk worden getrokken. De toegang tot de macht mag voor lobbyisten op de ene plek niet veel laagdrempeliger zijn dan op de andere plek. Zo zorgen we voor een rechtvaardige toegang tot de macht voor iedereen.

• Gesprekken en andere communicatie van bewindspersonen op overheidsapparaten (telefoons en computers) moeten automatisch worden opgeslagen. Chatverkeer moet makkelijk doorzoekbaar zijn, op basis van Europese (strikte) privacystandaarden en andere wettelijke belangen. De Noorse praktijk is hierin het voorbeeld. 

Een weerbare rechtsstaat

• De rechtsstaat staat onder druk, ook in Nederland. Daarom lanceert Volt een Rechtsstaatsoffensief: een nationale agenda die ambtenaren, politici en bestuurders versterkt in hun rol als hoeder van de rechtsstaat. Met reflectie, scholing en duidelijke verantwoordelijkheden wordt structureel gewerkt aan rechtsstatelijk besef en rechtsstatelijke cultuur binnen de overheid. Zo zorgen we ervoor dat de overheid zelf niet bijdraagt aan de uitholling van de democratische rechtsorde.

• We richten een Planbureau voor de Rechtsstaat op. Waar andere beleidsterreinen onafhankelijke kennisinstituten kennen, heeft onze rechtsstaat die niet. Volt stelt een planbureau voor dat de staat van de rechtsstaat in kaart brengt, beleidsontwikkelingen analyseert en kennis ontwikkelt over rechtsbescherming en institutionele integriteit. De inzichten van dit planbureau versterken het parlementair debat, voeden kabinetsformatie en maken inzichtelijk wat investeren in rechtsbescherming oplevert voor de samenleving.

• We geven uitvoeringsorganisaties het recht om een ‘rode kaart’ te trekken tegen onuitvoerbaar beleid. Als wetgeving burgers structureel in de knel brengt, moeten uitvoeringsorganisaties dit formeel kunnen signaleren. Zo’n rode kaart verplicht het kabinet tot reactie, heroverweging of aanpassing van het beleid. Dit versterkt de tegenspraak uit de praktijk, voorkomt beleidsblindheid en beschermt juist de mensen voor wie de rechtsstaat het hardst nodig is.

• We voegen een apart hoofdstuk over de rechtsstaat toe aan de rijksbegroting. Investeringen in rechtsbescherming zijn vaak structureel, langdurig en moeilijk te vangen in zichtbare resultaten. Daardoor dreigt de rechtsstaat weggestreept te worden bij politieke uitruil. De rechtsstatelijke uitgaven, zoals voor de rechtspraak, toezicht, toegang tot het recht en integriteit, gaan we in samenhang behandelen. Zo borgen we de financiële dekking van de rechtsstaat en versterken we de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht.

• Politieke beïnvloeding van de rechtspraak via de portemonnee gaan we voorkomen. Daarom legt Volt wettelijk een minimumpercentage van het bruto binnenlandse product (bbp) vast voor de financiering van onafhankelijke rechtspraak. Ingrijpen door de politiek mag alleen onder duidelijke voorwaarden en met toezicht door een onafhankelijke instantie, naar Deens voorbeeld.

• Volt stelt voor om de onafhankelijkheid van rechters te versterken door de minister van Veiligheid en Justitie te verplichten het advies van de Raad voor de rechtspraak te volgen bij de voordracht tot benoeming van rechters. Daarnaast moeten de rechterlijke leden van de Raad voortaan worden benoemd vanuit de rechterlijke macht zelf en niet langer door de minister.

• We maken het recht toegankelijker. Daarvoor is het belangrijk dat het op meer plekken in Nederland mogelijk wordt om naar een wijkrechter te gaan, dat er meer geïnvesteerd wordt in sociale advocatuur en dat we proceskosten verlagen. Bovendien is het belangrijk om te leren van de positieve ervaringen met digitale rechtspraak tijdens de coronapandemie en om de kansen te zien die het biedt als digitale rechtspraak wordt ingebed in de reguliere rechtspraak. 

• Het is vaak beter om geschillen buiten de rechtbank op te lossen. Daarom willen we dat mediation een prominentere rol krijgt. Dat kan onder meer door de mogelijkheden van mediation beter onder de aandacht te brengen en te kijken of er meer ruimte gemaakt kan worden voor mediation binnen het bestuursrecht.

• Volt vindt dat Nederlandse wet- en regelgeving aan de Grondwet getoetst moet kunnen worden. Daarom wil Volt dat het toetsingsverbod uit artikel 120 van de Grondwet wordt geschrapt. Zo kunnen onrechtmatige situaties, zoals onrechtmatige registratie van ras of etniciteit, gecorrigeerd worden. Het versterkt bovendien de waarde van grondrechten in de samenleving. Op het moment dat de Tweede Kamer wordt uitgebreid en constitutionele toetsing wordt ingevoerd, wil Volt dat de Eerste Kamer wordt afgeschaft.