Vrijheid is niet meer vanzelfsprekend

Ik sluit mijn laptop, kijk nog even bij mijn slapende kids en kruip naast mijn reeds slapende partner in bed. Ik sluit mijn ogen, maar weet eigenlijk al hoe zinloos dat is. Vanavond hebben mijn ogen plafonddienst. In de vrede van de nacht blijft mijn brein aan staan. Wat staat de wereld toch op zijn kop. Zeven jaar geleden stond ik op dit tijdstip zorgeloos te dansen in een club. Was ik jeugddromen aan het verwezenlijken op filmfestivals. Vanmorgen stond ik mijn oudste zoon van zes uit te leggen waarom het beter was als hij niet aan vreemden zou vertellen waar wij wonen. Omdat de online haatcomments toenemen en ik de avond ervoor in een debat hard van leer trok over het oprukkende fascisme.

We leven in een ogenschijnlijk parallel universum: zoveel dingen die nog niet zo lang geleden vanzelfsprekend leken, zijn dat niet meer. Ineens moeten we voor onze basisrechten strijden, terwijl we dat niet gewend zijn. Dat is aan alles en iedereen te zien. Nederland is niet gewend aan dit soort serieuze gevechten. Onlangs, in een podcast van Ecosofie, verwoordde Joris Luyendijk het ongelofelijk scherp:

‘Wij zijn in Nederland niet goed in het inschatten van grote risico’s van buitenaf.’

En hij gaf als voorbeeld dat we in 1940 geen luchtafweer rond Rotterdam hadden, dat we slecht bewapende militairen naar Srebrenica stuurden en dat we bij het zien van uitpuilende ziekenhuizen in Italië dachten: ‘Ach, dat kunnen wij wel aan.’ Vervolgens zei Luyendijk: ‘Maar wat we nu meemaken is de grootste verandering uit jouw en mijn leven, want onze vrijheid staat direct op het spel.’

Dat klinkt alarmerend, maar hij heeft gelijk. Want fascisme moet je eerst herkennen en benoemen om het te kunnen bestrijden. De persvrijheid is een graadmeter voor de stand van de rechtsstaat. En die Persvrijheidmeter laat zien dat een groot deel van de Tweede Kamer een verkiezingsprogramma heeft dat bol staat van de aanvallen op die rechtsstaat. De aanvallen op de persvrijheid, de publieke media, de journalistiek, de Raad van State, de rechtspraak, vrijheid van godsdienst, meningsuiting, seksuele voorkeur, abortus, en het inperken van het demonstratierecht. De lijst gaat maar door. Ondertussen beperken ze in Slowakije lhbti-rechten, arresteren ze in Engeland vredelievende demonstranten, stuurt Trump in de Verenigde Staten gemaskerde troepen op zijn eigen burgers af en balen al mijn vrienden uit die gebieden dat ze met ‘triviale’ zaken bezig waren tot het te laat was.

En toch, ondanks dat de ene na de andere westerse democratie opgeslokt wordt door een opborrelende onderstroom van fascisme, lijkt het alsof veel Nederlanders zich nog het meest druk maken om aangeprate crises. Maar klimaat? Fascisme? Nee, joh. Dat gebeurt toch niet hier? ‘Ach, dat kunnen wij wel aan’ schoot opnieuw door mijn hoofd. In Nederland onderschatten we wederom wat er op ons afkomt. 

Afgelopen week stuurde ik mijn vrienden een appje om mijn oprechte zorgen te uiten. Toch werd dit liefdevolle bericht vaak ongelezen afgedaan als ongewenste politieke-zieltjes-winnende spam.

Het is duidelijk dat we voorbij het stadium van vrijblijvend herkennen zijn. Het is tijd om op te staan.

Ik deed dat door mij kandidaat te stellen voor de Tweede Kamer, ondanks mijn hectische leven met twee kinderen en een filmcarrière. Door niet in te gaan op de uitnodiging van het Austin Film Festival om de selectie van mijn scenario te verzilveren met workshops van Hollywoodlegendes. Want als ik de Verenigde Staten in zou willen, moet ik mijn commentaar op de dictatoriale neigingen van Trump offline halen.

En dat weiger ik.

Ook Volt ziet dat het tijd is voor daden die een opoffering vragen. Volt doet dit door niet met Forum voor Democratie (FvD) in debat te gaan over klimaat. Zo geeft Volt aan FvD geen ruimte voor hun stortvloed aan misinformatie en aanvallen op de rechtsstaat. Ook al gaat dat ten koste van een heel belangrijk mediadebat. Volt gaf mij als kandidaat de ruimte om veel van mijn kostbare campagnetijd te besteden aan mijn partij-overstijgende strijd tegen het oprukkende fascisme. De videoboodschappen die ik nu vanuit de hele wereld over deze strijd binnenkrijg, versterken mijn vastberadenheid.

Volt is opgericht omdat mensen deze dreiging zagen aankomen en een alternatief wilden bieden. Omdat de wetenschap laat zien dat we als mensen veel effectiever zijn als we de winst van het fascisme voorkómen dan wanneer we te laat zijn en vanuit een soort verzet moeten strijden. We zitten nu in Nederland nog in een stadium waarin we niet alleen de anti-staatsrechtelijke partijen een halt toe kunnen roepen, we kunnen zelfs meteen een route inslaan naar een betere toekomst.

Daarom organiseerden we op dinsdag 21 oktober een avond in de Balie met Rosan Smits (De Correspondent), Jelle Postma (Justice for Prosperity), Marieke Koekkoek (Volt) en vele anderen, die ons via videoboodschappen moed in willen spreken.

Mijn gedachten gaan weer terug naar het bericht van de Persvrijheidmeter. Ondanks dat ik het bizar blijf vinden dat zo’n meter nodig blijkt, ben ik trots dat Volt bovenaan prijkt. Toomas Hendrik Ilves, oud-president van Estland, is onlangs lid geworden van Volt. Afgelopen donderdag stond hij nog voor mijn camera en zei hij: ‘Young people vote for Volt because they want the future to be European, democratic and they want their children and grandchildren to live in freedom and prosperity. And Volt is the one party that has a clear vision of what needs to be done.’

Wellicht zal het slapen toch weer lukken. Totdat morgenochtend de strijd weer verder gaat.

Wiebe van den Ende
Kandidaat-Tweede Kamerlid #21