Roll over, Montesquieu
Charles-Louis de Secondat, Baron de La Brède et de Montesquieu - Montesquieu voor vrienden - stierf in 1755 en werd begraven in Parijs, in de Église Saint-Sulpice. Maar hij is vooral bekend geworden door zijn ideeën over de scheiding der machten. Binnen elke staat moeten de wetgevende, de uitvoerende en de rechtsprekende macht van elkaar gescheiden zijn. Geen van de drie mag de bovenhand krijgen.
Als het de laatste tijd onrustig is bij de Église Saint-Sulpice, dan is dat omdat Montesquieu zich omdraait in zijn graf. En dat komt door wat er in de Verenigde Staten gebeurt.
Ik heb het over de regering Trump, die nog snel voor de komende verkiezingen voor een stevige, conservatieve meerderheid in het Supreme Court wil zorgen, de hoogste rechter in de VS. Denk bij ‘conservatief’ onder andere aan anti-abortus en pro het recht om met wapens rond te lopen.
Dit is uiteraard een bewuste strategie van de Republikeinen. Want als het vanwege verkiezingsuitslagen niet meer lukt om conservatieve maatregelen door het Congres te loodsen, is het heel handig als je een conservatief Supreme Court achter de hand hebt. Dat Hof kan progressieve wetten blokkeren, bijvoorbeeld door ze in strijd met de grondwet te verklaren of – nog interessanter voor de Republikeinen – de verkiezingen van 3 november op nog te bepalen gronden ongeldig verklaren als Trump verliest. Dan heb je het in wezen over een stel rechters die een staatsgreep plegen en veel verder kun je niet afdwalen van de lessen van Montesquieu.
Ik maak nu een overstap naar Nederland. En nee, ik wil het niet hebben over de kwaliteit van onze rechterlijke macht want die is prima in orde, zeker vergeleken met andere landen. Ik wil het hebben over de uitholling van de parlementaire controle in ons land.
Het principe is “Kabinet voer uit, parlement controleer”. Maar de werkelijkheid ziet er inmiddels heel anders uit. Kabinetten in ons land steunen op een coalitie in de Tweede Kamer en die coalitie is er vooral op uit de rijen gesloten te houden. En dat betekent dat individuele Kamerleden die deel uitmaken van een coalitie, niet geacht worden al te kritisch te zijn richting bewindslieden. Maar het gaat verder dan dat. Wekelijks overleggen de fractievoorzitters van de coalitiepartijen met de premier en vicepremiers. Die voorzitters bepalen daarbij steeds vaker de koers van het kabinet. Politieke compromissen worden onder hun regie soms tot op detailniveau uitgewerkt. Daarmee neemt het parlement de uitvoerende macht over en is parlementaire controle een illusie geworden.
De kans dat de nieuwe politieke partij Volt in 2021 deel gaat uitmaken van de volgende coalitie is niet heel groot, denk ik. Maar als dat anders uitpakt, hoop ik dat wij vanuit die coalitie de huidige praktijk weer wat meer richting Montesquieu kunnen ombuigen.
Martin Gravelotte
Kandidaat Tweede Kamerlid