Europa, leer van het Amerikaanse horrorscenario en kom in actie

Met een boodschap van eenheid en verbinding ademde de inauguratie deze hoop. De speech van Biden. De kledingkeuze van de ingezworen leiders. Zelfs de keuze van de artiesten. Alles was gericht op het uitdragen van deze boodschap.

Met het meest diverse kabinet ooit zullen Biden en Harris de strijd aangaan om Trumps Verdeelde Staten van Amerika te verenigen. Zoals Biden zei: “[There is] much to repair, much to restore, much to heal, much to build and much to gain.” Op zijn eerste dag als president tekende Biden dan ook meteen zeventien decreten.  Hiermee begon hij meteen met puinruimen. Terugtreding van de VS in het Klimaatakkoord van Parijs. Het annuleren van de controversiële Keystone Pipeline. Het intrekken van Trumps  moslimban. Biden maakte daarnaast meteen duidelijk dat hij zich faliekant keert tegen het coronabeleid van de afgelopen regering, onder andere door Trumps beslissing om de WHO te verlaten terug te draaien.

Ondanks dat Amerika zich in het verleden presenteerde als de ultieme voorvechter van democratie in de wereld, zullen de VS zich de komende jaren met name moeten richten op hun eigen democratie. De opdracht voor de nieuwe president is deze keer duidelijker dan ooit tevoren: het elimineren van de voedingsbodem waarvan Trump in 2016 profiteerde. Trump won de verkiezingen in 2016 natuurlijk niet alleen vanwege zijn aanhang onder neonazi’s, white supremacists en xenofoben. Alleen al uit de achterban van Bernie Sanders (die ca. 13,2 miljoen stemmen kreeg in de Democratische voorverkiezingen) stemde meer dan tien procent uiteindelijk op Trump. Dat is een duidelijk signaal: veel Amerikanen stemden liever voor iemand die het gehele systeem zou afbreken dan voor iemand als Clinton die het disfunctionele systeem van torenhoge studieschulden, ontoegankelijke gezondheidszorg en gigantische financiële ongelijkheid voort wilde zetten. De Amerikaanse democratie lijkt voorlopig gered, maar Amerika kan het zich niet veroorloven om te vroeg te juichen. 

Aan onze kant van de Atlantische Oceaan wordt het tijd om aan kritische zelfreflectie te doen en de waarschuwingen uit Amerika serieus te nemen. Het stelsel van sociale zekerheden in Nederland en Europa werkt misschien beter dan in de VS, maar ook hier mogen we de kans op een gevaarlijke, populistische omslag in ons politieke systeem niet onderschatten. Sterker nog, de eerste scheuren zijn al zichtbaar. Denk aan de Brexit, maar ook zeker aan Polen en Hongarije, waar de bevolking onder valse voorwendselen richting een ‘illiberaal’ democratisch dal wordt geleid. Toegegeven, Nederland is niet hetzelfde als Polen en Hongarije. Dit betekent echter niet dat we moeten wachten met kritisch naar onszelf kijken. Dan zien we al gauw in dat ook hier, onder leiding van de machtspartijen VVD, CDA en PvdA, de status quo voor steeds minder mensen gunstig uitpakt. De vermogensongelijkheid groeit tot Amerikaanse hoogten. De studieschulden rijzen de pan uit. Een betaalbare (eigen) woning is een luxe geworden in plaats van een basisvoorziening. Als reactie hierop zien we de sociale onrust verder toenemen en groeit het wantrouwen tegen de overheid, een trend die zich onder andere manifesteert in de vorm van fake news en complottheorieën. Deze bevestigen de gevoelens van mensen dat het systeem tegen hen is gekeerd. We lijken inmiddels al zo gewend geraakt aan deze ideeën dat ze zonder al te veel ophef vertegenwoordigd zijn in ons parlement en onze talkshows.

Het vangnet dat de overheid biedt wordt steeds kleiner, waardoor onze samenleving steeds meer uit balans zal raken. Het is tijd voor een grondig herstel van dit vangnet. Het is tijd om te beseffen dat het bieden van een stabiele basis aan burgers geen links verhaal is, maar simpelweg een voorwaarde voor het voortbestaan van onze liberale democratie. Als onze democratie ons lief is, wordt het tijd om lessen te trekken uit de Amerikaanse situatie. We moeten kritisch kijken naar wie er in ons land de afgelopen jaren aan de knoppen gezeten hebben en de komende jaren keihard inzetten op een progressieve, verbindende politieke koerswijziging. Politiek die de balans in onze maatschappij herstelt en mensen verbindt in plaats van ze tegen elkaar op te zetten. Politiek van de 21e eeuw. Gelukkig hebben wij die kans over twee maanden. Laten we deze met beide handen aangrijpen.

Jeroen van Iterson
Kandidaat Tweede Kamerlid